دکتر سید رسول ابطحی

دکتری: دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان
کارشناسی ارشد: تاریخ ایران باستان، دانشگاه تهران
کارشناسی: زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز

تاریخ شفاهی پهلوی دوم

تاریخ شفاهی پهلوی دوم نوشتار زیر به بهانه‌ی انتشار چهار جلد کتاب از مجموعه‌ی پروژه‌ی تاریخ شفاهی و تصویری ایران در عصر پهلوی دوم، به معرفی کوتاه و مجملی از این پروژه می‌پردازد.
      «پروژه‌ی تاریخ شفاهی و تصویری ایران در عصر پهلوی دوم» بزرگ‌ترین پروژه‌ی تاریخ شفاهی ایران (انجام شده به وسیله‌ی عوامل داخل ایران) تا زمان حاضر می‌باشد. این پروژه در طول 14 سال با مصاحبه با 57 تن از رجال مهم و تصمیم‌گیران سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی دوران حکومت پهلوی دوم (محمدرضا شاه) در نقاط مختلف جهان، انجام پذیرفته است. پروژه مشتمل بر 7000 ساعت مصاحبه‌ی صوتی و تصویری، 4000 قطعه عکس و 20000 برگ سند نویافته از اسناد ساواک، اسناد کارگزینی ارتش، مجموعه‌ی اسناد شخصی مصاحبه‌شوندگان و اسناد دربار می‌باشد که به وسیله‌ی چاپ و نشر این مصاحبه ها در قالب کتاب و لوح فشرده در اختیار پژوهش‌گران قرار می‌گیرد.
       این پروژه‌ی عظیم با حمایت سه نهاد مهم پژوهشی یعنی سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی ایران، صدا و سیما و مؤسسه‌ی فرهنگی و هنری نقش جهان هنر به مدیریت آقای «حسین دهباشی» صورت پذیرفته است. از آنجا که این پروژه بر اساس توافق‌نامه‌ای که بین کتابخانه‌ی ملی ایران و کتابخانه‌ی کنگره‌ی آمریکا برقرار شد، توانست پیش برود، نسخه‌ای از این مصاحبه‌ها در اختیار کتابخانه‌ی کنگره‌ی آمریکا هم قرار گرفته است.
    به گفته‌ی آقای دهباشی، آقایان حسین بهشتی‌پور و حسام‌الدین آشنا همراه با وی، عوامل شورای سیاست‌گذاری ثابت این پروژه بوده‌اند، هر چند افراد بسیار دیگری در انجام این پروژه همکاری نموده‌اند که نام آنها در ابتدای کتاب‌های منتشر شده، آمده است.
      این مصاحبه‌ها، که قرار است در بیش از شصت جلد منتشر شوند، هم اکنون با نشر چهار جلد به وسیله‌ی سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی ایران و به کوشش حسین دهباشی و رونمایی آنها در آذر 1393 ش، کلید خورده‌اند. این چهار جلد شامل خاطرات دکتر سید حسین نصر، رئیس دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران، رئیس دانشگاه آریا مهر (صنعتی شریف) ، بنیان‌گذار انجمن حکمت و فلسفه و رئیس دفتر فرح پهلوی، تحت عنوان «حکمت و سیاست»، خاطرات داریوش همایون، روزنامه‌نگار و وزیر اطلاعات و جهانگردی محمدرضا پهلوی، تحت نام «آیندگان و روندگان»، خاطرات علینقی عالیخانی، وزیر اسبق اقتصاد و امنیت، با نام «اقتصاد و امنیت» و خاطرات سپهبد عبدالله آذربرزین، جانشین فرماندهی نیروی هوایی شاه، با عنوان «فرماندهی و نافرمانی» می‌باشند.
    به گفته‌ی آقای دهباشی: آنچه منتشر شده، بسیار دقیق بوده و به منظور جفظ امانت و با این پیش‌فرض که کتاب‌های منتشره، صرفاً بیانگر نقطه‌نظرات مصاحبه‌شوندگان می‌باشند، هیچ‌گونه تحریفی در سخنان آنان صورت نپذیرفته است و اگر احیاناً عبارت یا کلماتی از یک مصاحبه حذف شده، با خالی گذاشتن جای آن کلمات در متن یا توضیحی در حاشیه‌ی صفحات، این مطلب به خوانندگان گوشزد شده است.
      چاپ این کتاب‌ها در شکلی زیبا و با سلیقه صورت گرفته و حواشی صفحات شامل توضیحاتی مفید درباره‌ی: 1- واژه‌ها و عبارت‌های غیر فارسی، 2- اصطلاحات تخصصی و فنی مربوط به علوم طبیعی، اقتصادی، نظامی، سیاسی و … و 3- رویدادها و حوادث تاریخی- اجتماعی همراه با تصاویری از شخصیت‌ها، مکان‌ها و حتی تصاویر مربوط به بعضی مطالب مورد بحث در متن مانند تصویر روی جلد کتاب‌ها یا روزنامه‌ها، اسناد، تمبرها، آرم‌ها و … می‌باشد.
      همچنین در این کتاب‌ها، متناسب با ادعاهای افراد، تلاش شده است تا بعضی از این ادعاها در حاشیه‌ی صفحات راستی‌آزمایی شوند و مورد نقد و بررسی قرار گیرند. مثلاً دکتر سید حسین نصر در راستای تلاش‌های خویش برای مبارزه با موج تجددگرایی در دانشگاه‌ها و کوشش برای رواج اندیشه‌های سنتی و فلسفه‌ی اسلامی، خاطره‌ای از ملاقات خویش در مجمع اقتصاد جهانی در داووس سوئیس با آقای خاتمی به عنوان رئیس جمهور ایران، نقل می‌کند. به گفته‌ی دکتر نصر، آقای خاتمی در خطاب به ایشان می‌گوید: «شما نمی‌دانید چه دِینی بر گردن من دارید. وقتی قبل از انقلاب، من در دانشگاه اصفهان دانشجوی فلسفه بودم، تمام جو فلسفه‌ی تحصلی و ثبوتی و لاادری و مخالفت با دین و اینها بود. فقط شما بودید که من را نجات دادید و گرنه من اصلاً الان معمم نبودم. من اصلاً در کار دینی نبودم و این صدای شما بود که من را کشاند به این طرف» (حکمت و سیاست، 1393، صص 155 و 156). آنگاه در حاشیه‌ی صفحه ی 156 کتاب آمده است: «متن دو صفحه‌ای که دکتر نصر درباره‌ی ملاقات با آقای سید محمد خاتمی در دوره‌ی ریاست جمهوری ایشان آورده‌اند، به تاریخ 16 بهمن 1391، برای آقای خاتمی ایمیل شد و ایشان دو روز بعد این توضیحات را ارسال کردند: «صرف نظر از بعضی از تعبیرهای مبالغه‌آمیز که قابل اغماض است، اینکه فرموده‌اند من گفته‌ام مرا نجات دادید والا الآن معمم نبودم و … درست نیست. احتمالاً استاد با گذشت زمان جزئیات را به گونه‌ای دیگر به ذهن آورده‌اند و بیان کرده‌اند. آنچه من گفتم و به آن معتقدم، نقش مهم آقای دکتر نصر در طرح فلسفه‌ی معنوی و بینش غیرمادی در هنگامی که حوزه‌ی فلسفی دانشگاهی ما و دیگر علوم انسانی سخت متأثر از پوزیتویسم و … بود، طرح اندیشه‌های اسلامی، طرح گرایش‌های معنوی در فلسفه‌ی غرب و … خدمت بزرگی بود که در حوزه‌ی علوم انسانی و فلسفه به ایرانی و نسل ایرانی کردند و باید از این جهت قدردان ایشان بود. ولی بنده را ایشان نجات ندادند و البته نسبت به آراء و نظریات ایشان هم با همه‌ی احترامی که به ایشان می‌گذارم، نقد دارم. به هر حال اصل مطلب درست است ولی توضیحات و توصیفات ایشان و نیز جزئیات ماجرا، نادرست.»
     یا اینکه دکتر نصر در چند جای کتاب ادعا می‌کند که گروه فرقان، استاد مطهری را به علت رابطه‌ی حسنه‌ی ایشان با دکتر نصر ترور کردند. (همان، ص 24 و ص 119 و ص 210)؛ امری که علی مطهری، فرزند شهید مطهری، در جواب به استعلام تنظیم‌کنندگان این کتاب، انکار می‌کند و می‌نویسد: «بنا بر آنچه در اعلامیه‌ها و اظهارات گروه فرقان در جلسات دادگاه آمده، موضوع یاد شده دخالتی در انگیزه‌ی عاملان ترور شهید مطهری نداشته است.» (همان، ص 24) هر چند علی مطهری تأیید می‌کند که رئیس گروه فرقان، ارتباط با دکتر نصر را دلیل ارتباط استاد با رژیم شاه دانسته بود. (همان، ص 210)
    از دیگر فواید این کتاب‌ها در قسمت حواشی و توضیحات، افزودن مطالبی مکمل از شخص مصاحبه‌شونده در سایر منابع هم عرض و مشابه می‌باشد که این مطالب با حروف ایتالیک به منظور تمایز از متن اصلی در داخل متن گفتگوها افزوده شده است.
     هر چند لوح فشرده‌ی این پروژه به کوشش حسین دهباشی از سوی دفتر تاریخ شفاهی و تصویری ایران و نقش جهان هنر منتشر شده، اما چاپ کامل این مجموعه همراه با حواشی یاد شده و مجموع اسناد و تصاویری که در پایان کتاب‌ها آمده‌اند، می‌تواند فواید تاریخ شفاهی را در صورت رعایت امانتی که تدوین‌کنندگان این کتاب‌ها وعده داده‌اند، در روشن کردن گوشه‌ای از تاریخ کشورمان چندین برابر نماید.  
+ یکشنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۴ ساعت ۱۰:۳۹
نظر شما
نام:
ایمیل : * نمایش داده نمی‌شود
نظر شما: