کتاب محاسن اصفهان در  سده 5 ق/11م   توسط مفضل بن سعدمافروخی نگاشته شد. نقل است تالیف کتاب در ایام سلطنت سلطان معزالدین ابوالفتح ملکشاه سلجوقی و صدارت خواجه نظام الملک طوسی صورت گرفته است. در آن ایام حکومت اصفهان در دست نصرة الدین ابوالفتح مظفر ملقب به فخرالملک بوده است. در این رساله اطلاعات مفصلی در مورد تاریخ و جغرافیا یا خصوصیات اصفهان بیان نمی شود، بلکه رساله ای است که مؤلف نعت این شهر و ذکر محاسن این شهر  را به خوبی بیان داشته است.انگیزه اصلی نویسنده این کتاب از تألیف آن، علاقه او به زادگاهش اصفهان یا به قول معروف « حبّ الوطن » بوده است.  این کتاب ارزش ها و زمینه‌های اجتماعی و  روانی مردم اصفهان را در آن روزگاران بخوبی بازتاب داده و اطلاعات ارزشمندی در باره مسائل فرهنگی و هنری در این شهر ارائه کرده است.  در مجموع این کتاب در هشت بخش به تفصیل،  محاسن اصفهان را شرح می دهد.

الف: وصف اصفهان  ب: فضائل اصفهان نسبت به سایر بلاد  ج: گاوخوانی و نوادر آن  د: محاسن داخلی و خارجی از تعداد مقامات ، اماکن ، عمارات و تعیین حقوق   ه: وضعییت فرمانبرداری اصفهانیان    و: در باب سلاطین ، ملوکان و اکابر در آن شهر     ز: شخصیت های برجسته و نوابغ ، زنان و حتی به نام تعدادی از دیوانگان از جمله ایوالفوارس و عبدالله نامی اشاره کرده است.   ح: به اسامی بستانها ، کوچه ها ، اسامی از فقها ، رجال بزرگ و فلاسفه اشاره دارد.

از جمله این باغات :باغات چهارگانه،  باغ فلاسان ، که سرشار از میوه های شیرین است.  باغ احمدسیاه – باغ بکر – باغ کاران .

علاوه بر باغات نام برخی از  روستاها از جمله:  محله ورزنه ، هراسکان، (امروزه در نیم فرسخی کاشان واقع شده) و از محلات  مشهور:  سنبلان ، خرچان ، فرسان،  باغ عبدالعزیز ،لنبان ،بیدآباد، اشکهان ، کروان و  از مسجد جامع صغیر معروف به جورجیر نام می برد. همچنین به وجود معادن نقره در این شهر اشاره دارد.

 در باب تجارت و واردات  این شهر اطلاعات مفیدی ارائه می کند. از جمله وجود شراب مصر، جواهربحرین، عاج هندوستان، تحفه های از چین، پوستین هایی از خراسان، چوبینه های طبرستان ، پشمینه ها و گلیمهای آذربایجان و گیلان که در بازار اصفهان به فروش می رسد.

مافرخی  برخی از مشاهیر متقدم و متاخر اصفهان از جمله:ابونعیم احمد عبدالله اسحاق حافظ ، احمد صفار، ابوعیسی مافرخی  و از شعرای پارسی، به نام تیمارتی، ابوالمظفر جنابادی و  ابو نصرکذه را نام می برد.

نکته مهم دیگر ، در باره این کتاب آن است که محاسن اصفهان در میان آن دسته از تاریخ های محلی ایرانی که در ابتدا به عربی نگاشته و بعد از گذشت سه قرن توسط حسین بن محمد بن ابی الرضاء آوی به فارسی  مسجع ترجمه شده‌ است و  از آنجا که  زبان عربی، زبان علمی رایج در سده های چهارم و پنجم هجری در سراسر دنیای اسلام  بوده، همه تاریخ هایی که در باره شهرها و نواحی مختلف نوشته می شد  به همین زبان تألیف می گردید. اما از سده پنجم هجری به بعد، فارسی نویسی رواج بیشتری یافت و بسیاری از کتاب های تاریخی به فارسی نوشته شد. علاوه بر این، برخی از کتاب هایی که قبلا به عربی نگاشته شده بود نیز به فارسی برگردانده شدند. از آن جمله می توان به کتاب هایی مانند تاریخ بخارا اثر ابوبکر نرشخی، تاریخ قم نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی و فضائل بلخ اثر ابوبکر واعظ بلخی اشاره کرد. نکته جالب اینکه با ترجمه هریک از این کتب، نسخه فارسی شده در میان مردم رواج می یافت و اندک اندک نسخه های عربی آنها فراموش می شد و کم کم از بین می رفت. تمامی تاریخ های محلی ایرانی که تا سده هفتم هجری به عربی نوشته شده و بعدا به فارسی ترجمه شدند، مشمول همین حکم هستند و امروزه هیچ اثری از نسخه های عربی آنها باقی نمانده است. اما در این میان تنها یک استثناء وجود دارد و آن همین کتاب محاسن اصفهان است که به رغم ترجمه متن عربی آن به فارسی، هیچ گاه نسخه عربی آن فراموش نشد و از بین نرفت و هم اکنون، هم متن عربی آن موجود است و هم متن فارسی آن باقی مانده و هر دو نیز منتشر شده اند. 

            در تحلیل این اتفاق دکتر عبدالرحیم قنوات معتقد است  به جهت  ویژگی خاص مردم اصفهان است. همان ویژگی مشهوری که معمولا از آن به خساست تعبیر می شود، به گمان وی می توان به جای این تعبیر و دادن این حکم که « مردم اصفهان مردم خسیسی هستند »این چنین گفت: مردم اصفهان مردمی هستند که قدر داشته های خود را می دانند. چه این داشته ها مال و ثروت مادی باشد و چه اثری فرهنگی و تاریخی مثل کتاب محاسن اصفهان.