دکتر معصومه گودرزی

دکتری: دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان
کارشناسی ارشد: دانشگاه اصفهان، ۱۳۹۰
کارشناسی: دانشگاه اصفهان، ۱۳۸۸

وضعیت صنایع شیمیایی در اصفهان دوره پهلوی

وضعیت صنایع شیمیایی  در اصفهان  دوره پهلوی از سال های 1270 که زمینه های ایجاد صنایع کارخانه ای در ایران فراهم گردید، روند تولید وبهره وری غالبا با موانع و مشکلاتی مواجه بود، ضعف نیروی انسانی از نظر مهارت و تخصص ازیک سو مقاومت در مقابل تکنولوژی و نپذیرفته شدن صنایع جدید از سوی مردم از طرف دیگرعملکرد این صنایع را دچار رکود کرد.

وضعیت صنایع شیمیایی در اصفهان دوره پهلوی

از سال های 1270 که زمینه های ایجاد صنایع کارخانه ای در ایران فراهم گردید، روند تولید وبهره وری غالبا با موانع و مشکلاتی مواجه بود، ضعف نیروی انسانی از نظر مهارت و تخصص ازیک سو مقاومت در مقابل تکنولوژی و نپذیرفته شدن صنایع جدید از سوی مردم از طرف دیگرعملکرد این صنایع را دچار رکود کرد. با توجه به گزارش سند شماره 3211/291 ملاکین و برخی از کارخانه های رنگرزی سنتی در سال 1310 ه ش . از ورود رنگهای غیرطبیعی و شیمیایی به اصفهان جلوگیری کردند و زارعین و دیگر ملاکین را به کشت و زراعت رنگ نیل، جهت نیاز داخلی تشویق کردند(ساکما، 3211/291).

اما با توجه به تمام ممانعت ها ،صنایع جدید آرام آرام جایی در میان تولیدات سنتی پیدا کرد. براساس گزارش سند شماره 410/291 موجود در آرشیو ملی ، در سال 1315ه ش. از سوی استانداری اصفهان درخواست ارائه اطلاعات در مورد احداث کارخانه صابون سازی و روغن کشی به صورت مکانیزه در این شهر شده است (ساکما،410/291). این گزارش حکایت از این دارد که تولید سنتی صابون و روغن با پیه و چربی حیوانی دیگر پاسخگوی نیازها نبوده و آرام آرام حلال ها و اسانسها و مواد شیمیایی جایگزین منابع گیاهی و حیوانی در تولیدات شدند. این ضرورت در دیگر بخشها از جمله صنعت نساجی نیز محسوس بوده است. شرکت نختاب اصفهان نیز به دنبال جایگزین کردن رنگ های شیمیایی به جای رنگهای طبیعی قراردادی با شرکت زیمنس آلمان منعقد کرد ، اما در حین انجام کار اختلالی به وجود آمد و به دلایلی پروژه به خوبی پیش نرفت و شرکت مذکور در سال 1316ه ش. در رابطه با قرارداد لوله کشی رنگرزی این کارخانه و حسابرسی و غیره از شرکت زیمنس آلمان شکایت کرد (ساکما، 80709/ 293).

به هر ترتیب محصولات صنایع شیمیایی آرام آرام در میان سلیقه مردم جای گرفتند و بازار کار دلالان اصفهانی رونق یافته و شروع به خرید و فروش و قاچاق رنگهای شیمیایی کردند. فرمانداری اصفهان برای کنترل شرایط و جلوگیری از قاچاق رنگ ، در سال 1317 ه ش. مکاتباتی با اداره صنایع و معادن در خصوص کشف رنگهای قاچاق انجام داد، و جهت جلوگیری از آن ، درخواستهایی مبنی بر آزاد بودن دریافت رنگ ، صدور پروانه خرید رنگ ، صدور پروانه فروش رنگ و غیره برای شرکت سهامی نختاب اصفهان کرد( ساکما، 78882/293).

با افزایش تولید محصولات شیمیایی در شهرهای شیراز و آبادان و بندرشاهپور ، اصفهان نیز پا به این عرصه نهاد تا از ظرفیت های این شهر جهت راه اندازی صنایع شیمیایی استفاده کند. در سال 1344 مدیر کل وزارت صنایع، اعتبارات ویژه ای در ایجاد شرکت های صنعتی ، کارخانه ها و کارگاه ها و تولید محصولات شیمیایی در شهر اصفهان اختصاص داد و تقاضای ورود ماشین آلات مورد نیاز را کرد(ساکما، 8705/380).

سال 1344 نقطه عطفی در حیات اقتصادی ، اجتماعی ایران و شهر اصفهان است . در این سال ساخت کوره ذوب آهن اصفهان آغاز گردید و آرزوی ملتی به حقیقت پیوست. قرارداد ساخت ذوب آهن اصفهان با ظرفیت 600هزار تن با اتحادجماهیر شوروی انعقاد یافت. این کارخانه مجموعه ای متشکل از کوره بلند ، دستگاههای نورد ، کارخانه کک سازی، شیمیایی ، موادنسوز، آزمایشگاها، تعمیرگاههای مخصوص ، واحدهای کشف و استخراج معادن سنگ آهن و ذغال سنگ و سایر تاسیسات بود( فرهنگ، 1352: 202). مواد اولیه لازم برای کارخانه ذوب آهن عبارت از سنگ آهن که از چغارت بافق ، ذغال سنگ که از کرمان، دولومیت ، سنگ منگنز و سنگ آهک وغیره که از پیربکران در نزدیکی اصفهان به دست می آمد و آب لازم از رودخانه زاینده رود تامین می گردید.

محصولات کارخانه ذوب آهن عبارت بود از: بنزول (مایعی بی رنگ با بوی تند وسریع الاشتعال که از تقطیر ذغال سنگ به دست می آید) ، سولفیات آمونیوم ، تولوبین و اسیدسولفوریک که در خود کارخانه به مصرف می رسد. این محصولات شیمیایی هم اکنون نیز تولید می شود. غیر از آن قطعات چدن ، تیرآهن ،نبشی ، میلگرد تولید می گردید ( کلباسی ، 1353: 136)

پس از احداث و راه اندازی صنایع ذوب آهن ،ساخت پالایشگاه اصفهان با گنجایش 10 میلیون تن در سال 1350 شمسی توسط کارشناسان شرکت ملی نفت ایران انجام و کارهای مهندسی تفضیلی و اجرایی توسط شرکت های فلور امریکایی و تیسن آلمانی از دی ماه سال 1354 ه ش. آغاز گردید ، اما این پالایشگاه در سال 1358 با ظرفیت 730هزار بشکه در سال شروع به فعالیت نمود. از فراورده های این پالایشگاه حلال های گوناگونی بود که در بخش صنایع شیمیایی کاربرد داشت( افشار سیستانی ، 1378: 490 ).

در این سالها کشاورزان اصفهانی آرام آرام از محصولات شیمیایی و سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی در عرصه کشاورزی و باغداری استفاده کردند . بر اساس گزارش تهیه شده در سال 1352 ، در شهر اصفهان 26نفر فروشنده کود و سموم کشاورزی و 84نفر فروشنده رنگ وجود داشته است(کلباسی ؛1353: 190-191).این گزارش حکایت از این دارد که استفاده از کود و سموم شیمیایی آرام آرام در کنارکودهای طبیعی معمول شده است. اما تولید این محصولات در شهرهایی که قابلیت تولید آن را داشتند انجام می گرفت و زمینه تولید آن در اصفهان هنوز مهیا نشده بود.

شرکت پتروشیمی اصفهان در بین سال های 1366 تا 1370 از مجموعه پتروشیمی اراک منفک شد و در کنار پالایشگاه اصفهان احداث گردید و در تاریخ 1371 به مرحله تولید رسید. تولید محصولات شیمیایی شهر اصفهان در سالهای حکومت قاجار و پهلوی ،تنها موارد مذکور بود که نام برده شد و تنوع گسترده محصولات شیمیایی پس از راه اندازی پالایشگاه و شرکت پتروشیمی در اصفهان حاصل شد.

+ سه‌شنبه ۲۷ خرداد ۱۳۹۳ ساعت ۰۱:۰۸
نظر شما
نام:
ایمیل : * نمایش داده نمی‌شود
نظر شما: