سمیه سادات سجادی

دکتری: دانشجوی دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان
کارشناسی ارشد: دانشگاه بیرجند، ۱۳۹۰

نگاهی محلی به مراسم ظهر تاسوعا؛ مطالعۀ موردی اصفهان

نگاهی محلی به مراسم ظهر تاسوعا؛ مطالعۀ موردی اصفهان<br> بخشی از هویت و گذشتۀ جوامع آداب و رسومی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. علیرغم پیشینۀ طولانی بسیاری از آداب و رسوم که جزء فرهنگ و هویت اقوام و ملل مختلف شده اند، سخن در پیدایش و شکل‌گیری اولیۀ زمان و مکان آن سهل نیست. بسیاری از آداب و سنن در باورها و اعتقادات مذهبی مردم ریشه دوانده و با تمایزها و شباهتهای میان جوامع شهری و روستای برگزار می گردد. گاهاً نیز شناسنامه و معرف منطقه و مکان می‌شوند.
بخشی از هویت و گذشتۀ جوامع آداب و رسومی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. علیرغم پیشینۀ طولانی بسیاری از آداب و رسوم که جزء فرهنگ و هویت اقوام و ملل مختلف شده اند، سخن در پیدایش و شکل‌گیری اولیۀ زمان و مکان آن سهل نیست. بسیاری از آداب و سنن در باورها و اعتقادات مذهبی مردم ریشه دوانده و با تمایزها و شباهتهای میان جوامع شهری و روستای برگزار می گردد. گاهاً نیز شناسنامه و معرف منطقه و مکان می‌شوند.
یکی از مهمترین مراسم مذهبی در ایران، ایام سوگواری شهادت امام حسین(علیه السلام ) و یارانشان در ایام محرم است. برگزاری این ایام در هر شهر و منطقۀ ایران با توجه به فرهنگ آن منطقه تفاوتها و شباهتهای با سایر مناطق دارد. در میان کلیت آئین سوگواری خرده فرهنگ ها و آداب و رسومی برگرفته از فلسفۀ این ایام نیز شکل گرفته و هر ساله اجرا می گردد. برگزاری آئین و مراسم چهل و یک منبر از جمله رسوم و اعتقاداتی است که پیشینۀ طولانی دارد. عبدالله مستوفی در شرح زندگانی من به مراسم چهل و یک منبر اشاره کرده است. بنا بر نقل او در ظهر تاسوعا از طبقات مختلف جامعه، زنان و مردان و حتی برخی از اعیان با خدم وحشم در این مراسم شرکت می کردند.
این مراسم هم اکنون در برخی از شهرهای ایران برگزار می گردد. جامعۀ اصفهان نیز در ظهر تاسوعا شاهد برگزاری این مراسم است. شرکت کنندگان در دسته‌ها و گروههای مختلف، مسیرهای متفاوت را طی می‌کنند. برگزاری مراسم چهل و یک منبر در ظهر تاسوعا در اصفهان پس از برگزاری نماز ظهر و عصر شروع می‌شود. زنان و مردان شمع به دست مقصد از پیش تعیین شده، را پیاده طی می‌کنند. در این مسیر چهل و یک منبر طی شده و حوائج خویش را با روشن کردن شمع مدنظر می آورند و با دادن شکلاتی که به نیاز معروف است، از دیگران نیز طلب دعا برای رسیدن به خواسته و حاجت می‌کنند. تعدادی از افراد نیز نیازها را برای طلب شفا درخواست می کنند.
مراسم چهل و یک منبر در اصفهان از رأس رضا واقع در طوقچی( میدان قدس فعلی) آغاز می‌شود. افرادی که قصد شرکت در این مراسم دارند پس از برگزاری نماز ظهر و عصر با کاروانی راهی می‌شوند. در این گروه فردی رهبری را عهده‌دار شده و به نوعی مسئولیت هدایت افراد به مسیرها و منابر است..
البته لازم به ذکر است که برخی نیز از مقبره مجلسی گام در این مسیر می نهد و آخرین منزل خانۀ زرگرباشی واقع در طالقانی است. مسیر عبور خانه ها و مساجدی است که برخی از آن اماکن، روزی محل برگزاری عزاداری شهدای دشت کربلا بوده و اکنون خاطرۀ از آنان بیشتر باقی نمانده است. برخی دیگر نیز همچنان پذیرایی عزاداران همانند مسجد درب امام، مسجد شهشهان، رأس رضا، مسجد نو، مسجد حکیم و منزل بنکدار می باشد. در این میان آنچه که جالب و قابل اهمیت است منازلی است که برای حضور این افراد و به قول معروف چهل و یک منبریان آمادۀ پذیرایی با شله زرد، حلیم، آش، چای و شربت هستند و حضور آنان را در منزل خویش نعمت و برکت قلمداد می کنند.
در گفتگو با برخی از افراد حاضر در این مراسم آئینی، آنان از برآورده شدن حاجات خود و اعتقادشان با حضور در این مناطق است. یکی از هدایت کنندگان چنین بیان کرده است:" ده سال است هر سالۀ در مراسم آئینی چهل و یک منبر شرکت می کنم. که دو سه سال است به حاجت خویش رسیده ام و از آن زمان مسئولیت هدایت گروهی را برای طی این مراحل برعهده گرفته ام". فردی دیگر چنین بیان می کرد:" سی سال است در این مراسم شرکت می کنم و مسیر نیز تغییر نکرده است اما آنچه تغییر کرده تعداد شرکت کنندگان است. چند سال است تعداد زنان و خانم های جوان بیشتر شده است. در طول سالهای که در این مراسم شرکت کرده ام چیزهای زیادی دیده ام".
مسئول گروه در مورد این مراسم چنین بیان نموده:" افرادی که حاجت و خواستۀ دارند در ظهر تاسوعا با تهیه چهل و یک شمع مسیر های متعددی را طی کرده و در مکان های مشخص شمعی را روشن نموده و شکلاتی که به آن نیاز گفته می شود، به مردم می دهند. در آخرین منبر، شمعی روشن و آخرین شمع و شکلات- چهل و یکمین_ گرو گرفته می شود که با رسیدن به حاجت و خواستۀ مدنظر در سال آینده نذرشان را اجرا می کنند. رسیدن به طلب و خواسته دینی را برای فرد ایجاد می کند که در سال دیگر در این مراسم حضور یابد و نذر خود را ادا کند. برخی افراد با توجه به توان مالی سعی کرده به جای شمع، از لامپ استفاده کنند و لامپها را به مسئولین منابر تحویل می دهند".
چنین به نظر می رسد چهل منزل نمادی از چهل منزل و وادی است که خاندان امام حسین (علیه السلام) طی نموده و یا آنکه چهل روز رسیدن خاندان امام حسین (علیه السلام) به سرزمین کربلا در بیستمین روز ماه صفر است. شمع نیز نمادی از روشنایی و غربتی است که در شام غریبان روشن می شود.
+ چهارشنبه ۲۷ شهریور ۱۳۹۸ ساعت ۰۸:۳۴
نظر شما
نام:
ایمیل : * نمایش داده نمی‌شود
نظر شما: