مریم قلیجی

دکتری: دانشجوی دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان
کارشناسی ارشد: مطالعات خلیج فارس، دانشگاه اصفهان
کارشناسی: تاریخ، دانشگاه تهران

فرماندهی و نافرمانی، خاطرات سپهبد خلبان شاپور آذر برزین

فرماندهی و نافرمانی، خاطرات سپهبد خلبان شاپور آذر برزین فرماندهی و نافرمانی، مجموعه تاریخ شفاهی و تصویری ایران معاصر، خاطرات سپهبد خلبان شاپور آذر برزین
پیوست‌ها
«فرماندهی و نافرمانی» مجموعه تاریخ شفاهی و تصویری ایران معاصر، خاطرات سپهبد خلبان شاپور آذربرزین ، معاون عملیاتی و جانشین فرماندهی نیروی هواییی ارتش شاهنشاهی ایران، به کوشش حسین دهباشی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1393.
برنامه تاریخ شفاهی ایران مجموعه ای از ده ها گفتگوی پژوهشی با تصمیم سازان و بازیگران اصلی عصر پهلوی دوم بوده که پس از حدود 14 سال پیگیری و تلاش در خلال صدها ساعت مصاحبة صوتی و تصویری و هزاران برگ سند تاریخی ، اینک گنجینه ی دسته اول ، کم نظیر و ارزشمند از تجارب، کامیابی ها و نا کامی های حکومت اداری در دورة یاد شده شمرده می شود.این مجموعه با حمایت سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران ، کتابخانة مجلس شورای اسلامی، کتابخانة کنگره، شبکه یک سیمای جمهوری اسلامی ایران و همکاری چندین نهاد پژوهشی و معتبر انجام شده است.
این مصاحبه ها که قرار است در بیش از شصت جلد منتشر شوند، هم اکنون با نشر چهار جلد به وسیله ی سازمان اسناد و کتابخانه ی ملی ایران و به کوشش حسین دهباشی و رونمایی آنها در آذر 1393ش. کلید خورده اند.جلد دوم از این چهار جلد شامل کتاب، خاطرات سپهبد عبدالله آذر برزین ، جانشین فرماندهی نیروی هوایی شاه، با عنوان " فرماندهی و نافرماندهی" می باشد.
در پیش گفتار مؤلف ذکر گردیده است که، پژوهشگران و ناشران این اثر تأکید می نمایند همة سخنانی که در برنامة پژوهشی تاریخ شفاهی و تصویری ایران معاصر و از جمله گفتگوی حاضر آمده، صرفا بیانگر نقطه نظرات مصاحبه شونده است و در کنار همة ارزش های که در جایگاه منظری تازه در نقل دست اول تاریخ معاصر کشورمان دارند، احتمال دارد بنا به عللی چون اشتباه حافظه، خطای لفظی و حتی تعمدی مصاحبه شونده در لحاظ نمودن انگیزة شخصی و مبالغه یا بیان نادرست مطالب ، واجد گزاره هایی به شدت گمراه کننده باشند با وجودیکه بسیار تلاش شده تا با افزودن توضیحات، تصاویر، اسناد و مانند آنها، تا آنجا که لازم و ممکن بوده کتاب کامل تر و درست تری ارائه شود.
بنا بر قوائد علمی تاریخی شفاهی، این اثر به جز چند عبارت محدود و مختصر که جای خالی آن مشخص شده و حذف آن ها ناگزیر بوده، متن کامل و بدون دخل و تصرف در گفتگو های انجام شده بوده و قواعد یادداشت نویسی و ویراستاری آن به شرح ذیل است:
تمامی مصاحبه ها، پس از پیاده شدن، بر اساس دستور خط فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی ویرایس و با توجه به روند مصاحبه برای سهولت بیشتر در خواندن،علائم سجاوندی به آن افزوده و پاراگراف بندی شده اند، املای لاتین تمام کلمات لاتین و غیر فارسی متن نیز ، بار اولی که در متن آمده اند، در پاورقی ذکر شده است. متن کتاب در 4 سطح مختلف گویا سازی شده است. این چهار سطح عبارت اند از :
1- واژگان و عبارات غیر فارسی یا نیازمند توضیح
2- اصطلاحات تخصصی و فنی مربوط به علوم طبیعی، اقتصادی، نظامی، سیاسی و ...
3- رویدادها، رخدادها و حوادث تاریخی – اجتماعی
4- مدعا ها و خطاهای آشکار تاریخی.
در هر یک از این موارد،با توجه به موضوع، گروه گویا سازی پروژة تاریخ شفاهی ایران-عصر پهلوی، به منابع و مراجع اولیه نظیر فرهنگ نا مه ها و دانشنامه های تخصصی، اسناد و مدارک تاریخی و آرشیوهای تخصصی تاریخ معاصر رجوع کرده است. علاوه بر این در مواردی، با توجه به اهمیت تاریخی موضوعات از طریق مکاتبه یا مراجعة حضوری نظر افراد یا نزدیکان فرد مورد بحث یا شاهدان تاریخی اتفاقات دربارة مدعیات فرد مصاحبه شونده پرسیده و در پاورقی ها با ذکر دقیق نام و مشخصات گنجانده شده است.اسناد تاریخی مانند نامه ها، اخبار و جراید و تصاویر نیز با همین روال در بخش ضمایم آورده شده است.
بحث کتاب، گفتگو با عبدالله آذر برزین در خلال چندین جلسه گفتگو(21 گفتگو)، در سال 1388 در کالیفرنیای آمریکا، روایت دست اولی از مشاهدات وی در مباحثی چون پیشینة نظامی پدرش در حکومت رضاشاه، وضعیت ایران قبل از کودتای رضاشاه، آموزش اولین دورة خلبانی در ایران ، ساختار اداری و ترفیعات، ضد اطلاعات و فرماندهان نیروی هوایی، واحد پرواز های شناسایی، عملیات مخفیانه هواپیماهای جنگنده ایران، نگرانی اسرائیل و آمریکا از توافق ایران و عراق در الجزایر ، نحوه مدیریت شاه در برخورد با فرماندهان عالی ارتش، خریدهای نیروی هوایی، شوروی و انگلیس و آموزش خلبانان در این کشورها، نقش و جایگاه مستشاران خارجی در ارتش، خروج شاه از کشور و عملیات محرمانه برای بازگشت وی ، انتصاب به فرماندهی نیروی هوایی پس از انقلاب و ... است.
سپهبد عبدالله آذربرزین(1308) در یک خانواده نظامی در شهر خرم آباد لرستان به دنیا آمد.دورة تخصصی خلبانی و مدرسی این رشته را در آمریکا گذراند و عهده دار سمت هایی چون فرماندة پایگاه هوایی دزفول معاونت عملیاتی و جانشین فرماندة نیروی هوایی ارتش شده. او پس از انقلاب در دوره کوتاهی به فرماندهی نیروی هوایی ارتش منصوب مدتی را زندانی و به توصیة بازرگان آزاد شد و اکنون در بورلی هیلز کالیفرنیا زندگی می کند.
گزیده ای از مطالب کتاب را که مربوط به نوبت دوازدهم است در ذیل ذکر می گردد: در این بخش در مورد میزان بودجه کشور برای خرید جنگ افزارها و چگونگی خرید آنها، میزان تخصصی بودن این خریدها و اینکه چقدر از این جنگ افزارها بدون اطلاع نیروی هوایی خریداری می شد، صحبت شده : « تشریفات خرید جنگ افزار در ارتش ایران ، به کلی با کشور های دیگر متفاوت بود. در کشورهای دیگر بودجه را بر مبنای تقدم ها، مأموریت ها و نیازمندی ها تعیین می کردند. وزیر جنگ مسئول این کار بود و در کسب موافقت مجلس و حتی در مورد هزینه های آن نیز جواب گوی مجلس بود. بودجة ارتش ایران بر مبنای سیستمی که کشور های دیگر بودجه را تعیین می کردند، نبود. نه تقدم ها معلوم بود و نه بر مبنای نیازمندی بود. در کشور های دیگر زمانی که وزیر دفاع بودجه را تهیه می کند و به مجلس می دهد، هم در دفاع از آن و هم در مقابل هزینه اش مسئولیت دارد که اگر اشتباه هزینه شود، باید به مجلس جواب دهد. در ایران این طور نبود. در ایران تشکیلات وزارت جنگ در این کار دخالتی نداشت. جنگ افزارها هم بر مبنای نیاز و مأموریت خریداری نمی شد. ارتشبد طوفانیان را به عنوان مسئول خرید جنگ افزارها در ارتش ایران تعیین کرده بودند. بزرگترین مشکل هم همین بود که موقعی که او می خواست جنگ افزارهای را خریداری و یا حتی بررسی کند ، به هیچ عنوان با نیروها صحبتی نمی کرد و مسئله را مستقیماً به شاه مملکت می گفت».
همچنین در مورد چگونگی خرید هواپیمای اف 14 و اف 15 اینگونه بیان شده است که:« اولین وسیله ای که نیروی هوایی به آن اعتراض کرده بود، خرید هواپیمای اف 14 بود. موقعی که پادشاه ایران تصمیم گرفت که هواپیمای جدیدی برای پشتوانة هواپیما های اف 4 خریداری شود، از ارتشبد خاتمی خواست که روی هواپیماهای اف 14 و اف 15 مطالعه کنند و نتیجه اش را اعلام کند.... با هواپیمای اف 14 هم در ادواردز ایرفورس بیس که یک پایگاه آزمایشی در {صحرای موهاوی} آمریکا بود، رفتیم و با آن هواپیما پریدیم. این پرواز را برای ما با اف 4 مقایسه کردند. یک اف 4 و یک اف 5 را کنار هم گذاشتند، با هر دو پرواز کردیم. بعد برتری هواپیمای اف 15 به ما نشان دادند، حتی برتری بر اف 4 را که ما آشنا بودیم با آن چه هست. موقعی که کارمان تمام شد و خواستیم برگردیم، به ارتشبد خاتمی گفتم- که من این }پیش نویس} را تهیه کرده ام، بدهم به آجودان شما تا بدهد به افسر من. گفت ما که نمی توانیم اف 14 بخریم. اف 14 اصلا هواپیمای نیست که ما استفاده کنیم. گفتم حالا من این را نوشته بودم، مزایای هواپیمای اف 15 نسبت به هواپیمای اف 14 را ذکر کرده بودم. همة کسانی که این را خوانده بودند، دیگر نمی توانستند این را رد کنند. اولین چیزی که گفتم، این بود که این هواپیما فقط برای دفاع هوایی است، در صورتی که آن هواپیما ]ماموریت دوگانه[ انجام می دهد؛ هم دفاع هوایی است و هم ]بمب افکن[. بعد گفتم قیمت آن هواپیما 36 میلیون دلار است، قیمت اف 15، نه میلیون دلار. سومین آیتم این بود که ما برای راه اندازی این هواپیما ]اف 15[ پرسنل خارجی نمی خواهیم چون خیلی از وسایل آن شبیه اف 4 است که ما داریم، در صورتی که برای آن هواپیما ]اف 14[ باید سیصد نفر خارجی بیاوریم. در مورد این سیصد خارجی هم مسئلة ما این بود که این متخصص های خارجی ای که استخدام می کردیم، در هیچ مورد برای عملیات پرواز نمی دادند، بلکه برای آموزش پرواز می دادند. یعنی ما تا موقعی که آماده نشده بودند، نمی توانستیم در عملیاتی هواپیمایمان را پرواز بدهیم. این یکی از لیست ]معایب[ آن بود. ما ]دستگاه های آزمایش کننده[ احتیاج نداریم همة تست ]دستگاه های آزمایش کنندة[ اف 4 مال این هم هست، که میلیون ها دلار ارزش داشت. گفتم ما همه اینها و حتی جای اینها را هم داریم. اگر ما اف 14 را بخریم، قابلیت رزمی ما سی درصد پایین می آید، برای اینکه باید تعداد خلبان با تجربه را از اف 4 بیرون بکشیم و در اف 14 بگذاریم. اگر آن هواپیما را بخریم قابلیت رزمی ما صدو بیست درصد بالا می رود. یعنی به ازای هفتاد هواپیمایی که خریدیم، می توانیم 280 هواپیمای اف 15 بخریم، همین هایی که اسرائیل هم خریده بود. اسرائیل هم بعد از اف 4، اولین هواپیمایی که خرید، اف 15 بود. » لازم به توجه است که در اقدامی دشوار و ابتکاری در هر کجای این مجموعه که ممکن بوده، مطالب مکملی که از سوی شخص مصاحبه شونده در سایر منابع هم عرض و مشابه آمده، با حروف ایتالیک در داخل متن گفتگوها افزوده شده است.
+ سه‌شنبه ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴ ساعت ۱۹:۲۸
نظر شما
نام:
ایمیل : * نمایش داده نمی‌شود
نظر شما: