سفرنامۀ شمال ایران
سفرنامۀ شمال ایران گزارش اولین کنسول انگلیس در رشت، از سفر مازندران و استرآباد
چارلز فرانسیس مکنزی
منصوره اتحادیه
چاپ اول تابستان 1359
نشر گستره
تهران
بخش وسیعی از منابع تاریخی در ایران به ویژه از دورۀ صفویه به بعد سفرنامه‌ها و گزارش‌های سیاحان و مأمورین دول اروپائی است. سفرنامه‌ها ماحصل دیده‌ها و شنیده‌ها، کاوش‌ها و جستجوهای نویسنده است. حاوی اطلاعات قابل توجه و مهمی که با اغماض و اغفال سایر نویسندگان روبرو شده است. در دورۀ قاجار مناسبات سیاسی، تجاری، نظامی دول اروپایی با آسیا کسب اطلاعات از موقعیت ایران حائز اهمیت بود. لذا اروپاییان به ویژه انگلیس و روس به عناوین مختلف همچون سفیر، مأمورین حکومتی یا مذهبی، جاسوس، مسافر و ... وارد ایران شدند. بسیاری از این افراد وقایع و رویدادهای ایران و آنچه با منافع دولت متبوع آنان در ارتباط بود و سرگذشت خویش را در قالب سفرنامه و گزارش به رشته تحریر در آوردند.
برخی از این کتب مربوط به یک منطقه جغرافیایی ایران است و به وقایع و رویدادهای جغرافیایی آن منطقه پرداخته شده است. لذا می‌توان این نوع سفرنامه‌ها را جزء منابع تاریخ‌نگاری محلی قرار داد. سفرنامۀ شمال، گزارش اولین کنسول انگلیس در رشت، از سفر به مازندران و استرآباد در همین رده قرار دارد.
کاپیتان چارلز فرانسیس مکنزی از کارگزاران دولت انگلیس در کمپانی هند شرقی و در طول انجام خدمات دولتی، مناصب مختلفی را به دست آورد. بعد از شکست ایران بر سر موضوع هرات و بنا بر معاهده پاریس و واگذاری امتیاز به دولت انگلیس در مورد حق گماشتن کنسول در شهرهای ایران، مکنزی به عنوان اولین سفیر انگلیس در شمال راهی مناطق ایران شد. سرانجام به سال 1858م. تا سال 1860 م. با سمت کنسول گیلان راهی ایران گردید. در اوان ورود به رشت از استرآباد دیدن کرد و گزارشی برای دولت انگلیس تهیه کرد.
از دلایل انتخاب مکنزی به عنوان کنسول انگلیس در رشت آشنایی او با موقعیت انگلیس در هند و اهمیت ایران جهت حفظ منافع انگلیس در هند بود، گزارش های او نیز مؤید این امر است. بخشی از کتاب به موقعیت، چگونگی و میزان نفوذ روسیه در شمال ایران پرداخته است. او با عبور از مناطق مختلف علاوه بر اشاره به روستاها و دهات و موقعیت جغرافیایی آن به مسائلی همچون چگونگی مسیر راه‌ها، جاده‌ها، پل‌ها، مسیر رفت و شد، وجود آبراهه‌ها، رودها، میزان و شدت آب، در برخی موارد اشارۀ کوتاه به حشرات و مشکلاتی که بر اثر گزش موجودات ایجاد می‌گردد، اعتقادات مردم، محصولات کشاورزی و دامپروری، صنایع دستی و صنعتی، میزان صادرات و واردات، کم و کاستی‌های موجود در روستاها و اماکن اقامتی، وضعیت کوچه‌ها و معبرها، خانه‌ها، جمعیت روستاها، تعداد مساجد، مدارس، مکتب‌خانه‌ها، شهرها و ایالات و بلوکات و روستاها و دهات تابع، مسافت روستاها، ایالات، پل‌ها از یکدیگر، وضعیت بهداشتی، اوضاع اقتصادی و مالی روستائیان و کارگزاران حکومتی، اسامی کدخدا، حاکمان و نائب‌الحکومه و مأمورین حکومتی و میزان نفوذ و قدرت آنان، قیمت اجناس و کالاهای مختلف در شمال ایران، وضعیت نظامی و قشون در شمال ایران، تأثیر حضور روس‌ها در ایران به ویژه در شمال ایران از نظر سیاسی و تجاری، ناامنی و آشوب‌های که توسط ترکمانان، روس‌ها و حتی کارگزاران دولتی بر زندگی مردم منطقه حکمفرماست. موقعیت کوه‌ها، تعداد دکان‌ها، ابنیه تاریخی و امامزاده‌ها.
نگارنده در بسیاری از صفحات ارقام و آمار و برخی اطلاعات را کاملاً صحیح ندانسته و دلیل آن را نیز عدم بیان اطلاعات صحیح از سوی ساکنین روستاها و دهات که شامل عوام، حکومتیان و تبعه و کارگزاران حکومت روسیه ذکر کرده و مجبور بوده از ماحصل دیده ها و تجارب خود بهره ببرد. با این حال گزارشات او در واگوی چهره و وضعیت برخی از شهرها و روستاهای شمال ایران در سال‌های اولیه حکومت ناصرالدین شاه قاجار از نظر زندگی اجتماعی، نظامی و جغرافیای و اقتصادی حائز اهمیت است و می‌توان به عنوان منبع قابل اعتنا و موثق از آن بهره برد.
چارلز فرانسیس مکنزی
منصوره اتحادیه
چاپ اول تابستان 1359
نشر گستره
تهران
بخش وسیعی از منابع تاریخی در ایران به ویژه از دورۀ صفویه به بعد سفرنامه‌ها و گزارش‌های سیاحان و مأمورین دول اروپائی است. سفرنامه‌ها ماحصل دیده‌ها و شنیده‌ها، کاوش‌ها و جستجوهای نویسنده است. حاوی اطلاعات قابل توجه و مهمی که با اغماض و اغفال سایر نویسندگان روبرو شده است. در دورۀ قاجار مناسبات سیاسی، تجاری، نظامی دول اروپایی با آسیا کسب اطلاعات از موقعیت ایران حائز اهمیت بود. لذا اروپاییان به ویژه انگلیس و روس به عناوین مختلف همچون سفیر، مأمورین حکومتی یا مذهبی، جاسوس، مسافر و ... وارد ایران شدند. بسیاری از این افراد وقایع و رویدادهای ایران و آنچه با منافع دولت متبوع آنان در ارتباط بود و سرگذشت خویش را در قالب سفرنامه و گزارش به رشته تحریر در آوردند.
برخی از این کتب مربوط به یک منطقه جغرافیایی ایران است و به وقایع و رویدادهای جغرافیایی آن منطقه پرداخته شده است. لذا می‌توان این نوع سفرنامه‌ها را جزء منابع تاریخ‌نگاری محلی قرار داد. سفرنامۀ شمال، گزارش اولین کنسول انگلیس در رشت، از سفر به مازندران و استرآباد در همین رده قرار دارد.
کاپیتان چارلز فرانسیس مکنزی از کارگزاران دولت انگلیس در کمپانی هند شرقی و در طول انجام خدمات دولتی، مناصب مختلفی را به دست آورد. بعد از شکست ایران بر سر موضوع هرات و بنا بر معاهده پاریس و واگذاری امتیاز به دولت انگلیس در مورد حق گماشتن کنسول در شهرهای ایران، مکنزی به عنوان اولین سفیر انگلیس در شمال راهی مناطق ایران شد. سرانجام به سال 1858م. تا سال 1860 م. با سمت کنسول گیلان راهی ایران گردید. در اوان ورود به رشت از استرآباد دیدن کرد و گزارشی برای دولت انگلیس تهیه کرد.
از دلایل انتخاب مکنزی به عنوان کنسول انگلیس در رشت آشنایی او با موقعیت انگلیس در هند و اهمیت ایران جهت حفظ منافع انگلیس در هند بود، گزارش های او نیز مؤید این امر است. بخشی از کتاب به موقعیت، چگونگی و میزان نفوذ روسیه در شمال ایران پرداخته است. او با عبور از مناطق مختلف علاوه بر اشاره به روستاها و دهات و موقعیت جغرافیایی آن به مسائلی همچون چگونگی مسیر راه‌ها، جاده‌ها، پل‌ها، مسیر رفت و شد، وجود آبراهه‌ها، رودها، میزان و شدت آب، در برخی موارد اشارۀ کوتاه به حشرات و مشکلاتی که بر اثر گزش موجودات ایجاد می‌گردد، اعتقادات مردم، محصولات کشاورزی و دامپروری، صنایع دستی و صنعتی، میزان صادرات و واردات، کم و کاستی‌های موجود در روستاها و اماکن اقامتی، وضعیت کوچه‌ها و معبرها، خانه‌ها، جمعیت روستاها، تعداد مساجد، مدارس، مکتب‌خانه‌ها، شهرها و ایالات و بلوکات و روستاها و دهات تابع، مسافت روستاها، ایالات، پل‌ها از یکدیگر، وضعیت بهداشتی، اوضاع اقتصادی و مالی روستائیان و کارگزاران حکومتی، اسامی کدخدا، حاکمان و نائب‌الحکومه و مأمورین حکومتی و میزان نفوذ و قدرت آنان، قیمت اجناس و کالاهای مختلف در شمال ایران، وضعیت نظامی و قشون در شمال ایران، تأثیر حضور روس‌ها در ایران به ویژه در شمال ایران از نظر سیاسی و تجاری، ناامنی و آشوب‌های که توسط ترکمانان، روس‌ها و حتی کارگزاران دولتی بر زندگی مردم منطقه حکمفرماست. موقعیت کوه‌ها، تعداد دکان‌ها، ابنیه تاریخی و امامزاده‌ها.
نگارنده در بسیاری از صفحات ارقام و آمار و برخی اطلاعات را کاملاً صحیح ندانسته و دلیل آن را نیز عدم بیان اطلاعات صحیح از سوی ساکنین روستاها و دهات که شامل عوام، حکومتیان و تبعه و کارگزاران حکومت روسیه ذکر کرده و مجبور بوده از ماحصل دیده ها و تجارب خود بهره ببرد. با این حال گزارشات او در واگوی چهره و وضعیت برخی از شهرها و روستاهای شمال ایران در سال‌های اولیه حکومت ناصرالدین شاه قاجار از نظر زندگی اجتماعی، نظامی و جغرافیای و اقتصادی حائز اهمیت است و می‌توان به عنوان منبع قابل اعتنا و موثق از آن بهره برد.
+
آدینه ۷ آبان ۱۳۹۵ ساعت ۰۸:۵۶
نظر شما