دکتر نجم‌الدین گیلانی

دکتری: دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان

بررسی پیشینۀ سنت کارد و کفن در فرهنگ مردم لُر

بررسی پیشینۀ سنت کارد و کفن در فرهنگ مردم لُر مردم لر تاریخ و فرهنگی چند هزار ساله دارند. در واقع این مردم چند هزار سال تجربة تاریخی دارند. مردم لر دارای آداب و رسومی اصیل و بسیار کهن هستند که جدا از بحث قدمت تاریخی شان، به لحاظ اخلاقی، فرهنگی، انسان سازی نیز می توانند الگو و مورد توجه باشند.
مردم لر تاریخ و فرهنگی چند هزار ساله دارند. در واقع این مردم چند هزار سال تجربة تاریخی دارند. مردم لر دارای آداب و رسومی اصیل و بسیار کهن هستند که جدا از بحث قدمت تاریخی شان، به لحاظ اخلاقی، فرهنگی، انسان سازی نیز می توانند الگو و مورد توجه باشند. این آداب و رسوم که ریشه در فرهنگ باستانی این منطقه دارند، به صورت نسل به نسل و روایی از پس هزاره ها گذشته و هم اکنون نیز در فرهنگ مردم لرستان رایج است. سنت کارد و کفن از رسومی که از دوران باستان در فرهنگ مردم لرستان بازتاب یافته است. این سنت به همان شکلی که در ایران باستان رایج بوده، امروزه در فرهنگ مردم لرستان متداول می‌باشد. اهمیت این تحقیق در آن است که معرفی و شرح رسوم باستانی در فرهنگ مردم لرستان، یک ضرورت است. ضمن اینکه این رسوم، از نظر فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی نیز می-توانند مؤثر واقع شوند. به عنوان نمونه از رسم کارد و کفن می‌شود درس گذشت، احترام به بزرگان و ریش سفیدان را آموخت. بنابراین اگرچه این رسم یک رسم باستانی بوده و تاریخ آن به سرآمده، ولی سال‌ها پیش که عُرف بر قانون می‌چربید بسیار کارآمد، مفید و انسان دوستانه بود.
سنت کارد و کفن زمانی استفاده می‌شد که فردی مرتکب قتلی می شد، بزرگان و کدخدایان میانجی گری کرده و شخص قاتل را همراه با کارد و کفنی به خدمت بازماندگان مقتول می بردند تا او را ببخشند و یا با کارد او را قصاص کرده و کفن کنند. معمولاً در این مواقع قاتل را می بخشیدند. این سنت اگرچه امروزه در فرهنگ مردم لرستان کم رنگ شده است، ولی تا سالیان اخیر رایج بوده است (در فیلم خون بس نمونه آن را دیده شده است). نمونه ای از این سنت در عهد هرمزد چهارم پادشاه ساسانی وجود داشته و نمایان‌گر سابقه و قدمت این فرهنگ است. زمانی‌که خسرو پرویز به قصد شکار به روستایی می¬رود و در آن‌جا بساط عیش و شب زنده داری پهن می کند. در این بین صدای چنگِ چنگ نوازان او برای همسایگان مزاحمت ایجاد می‌کند و اسب او به کشتزار یکی از اهالی روستا می رود. وقتی این خبر را به هرمزد چهارم می رسانند، او چنگِ چنگ نواز را شکسته و دُمِ اسب پسرش، خسرو را بریده و او را تهدید به مرگ می کند (طبری، 1375: 2/ 725- 724؛ دینوری، 1366: 107). خسروپرویز نیز کفن می پوشد و کاردی برداشته و همراه پیران و بزرگان برای شفاعت به خدمت پدر می رود و می گوید یا ببخش یا بکش؛ که در نهایت با این کار و شفاعت بزرگان و ریش سفیدان، هرمزد چهارم، پسر را می بخشد(نظامی گنجوی، 1313: 46- 45).
این داستان به طور کامل در کتاب خسرو و شیرینِ نظامی گنجوی آمده است:
شفیع انگیخت پیران کهن را
که نزد شه برند آن سر و بن را
مگر شاه آن شفاعت در پذیرد
گناه رفته را بر وی نگیرد
کفن پوشید و تیغ تیز برداشت
جهان فریاد رستاخیز برداشت
به پوزش پیش می¬رفتند پیران
پس اند شاهزاده چون اسیران
چو پیش تخت شد نالید غمناک
به رسم مجرمان غلطید بر خاک
که شاها بیش ازینم رنج منمای
بزرگی کن به خردان بر ببخشای...
هنوزم بوی شیر آید ز دندان
مشو در خون من چون شیر خندان
عنایت کن که این سرگشته فرزند
ندارد طاقت خشم خداوند
اگر جرمیست اینک تیغ و گردن
ز تو کشتن ز من تسلیم کردن...
بگفت این و دگر ره بر سر خاک
چو سایه سر نهاد آن گوهر پاک
چو دیدند آن گروه آن بردباری
همه بگریستند الحق بزاری
وزان گریه که زاری بر مه افتاد
ز گریه¬هائی بر شه افتاد...
چو هرمز دید کان فرزند مقبل
مداوای روان و میوه دل...
سرش بوسید و شفقت بیش کردش
ولیعهد سپاه خویش کردش (نظامی گنجوی، 1313: 46- 45).
این سنت در فیلم «خون بس» ساخته ی ناصر غلامرضایی کارگردان لرستانی، به وضوح انعکاس یافته و موضوع فیلم نیز بیانگر این سنت قدیمی در بین قوم لر می باشد. پس از دقیقه ی52 فیلم، ریش سفیدان و کدخدایان، دست قاتل را با کفنی بسته، همراه با کارد تیزی به خدمت خانواده ی مقتول می روند و می گویند: «یا بکش یا ببخش» که نهایتاً قاتل را به خاطر ریش‌سفیدان می بخشند (غلامرضایی، 1369، فیلم سینمایی خون بس، دقیقه¬ی 52).
+ یکشنبه ۲ آبان ۱۳۹۵ ساعت ۱۷:۳۷
نظر شما
نام:
ایمیل : * نمایش داده نمی‌شود
نظر شما: