نصف جهان فی تعریف الاصفهان
محمد مهدی بن محمدرضا الاصفهانی
تصخیخ و تحشیه: منوچهر ستوده
انتشارات: امیرکبیر
تهران: 1368
صفحات: 372 صفحه با انضمام فهرست اعلام
در دوره قاجار نگارش کتب تاریخ محلی توسعه و گسترش بسیاری یافت. برخی از دلایل این پیشرفت وابسته به دستگاه حکومتی قاجار در پایتخت بود. بنا به درخواست وزیر انطباعات ناصرالدین شاه، محمد حسین خان اعتماد السلطنه جهت نگارش مرات البلدان از محققین و نویسندگان شهرهای مهم خواسته شد به جمع‌آوری اطلاعات در مورد شهر خویش بپردازند و پس از تنظیم و تدوین آنها را به پایتخت ارسال نمایند. محمد مهدی بن محمد رضا اصفهانی از عالمان و اهل قلم اصفهان مأموریت یافت تا با نگارش اثری در مورد تاریخ اصفهان به تکمیل مرآت البلدان کمک نماید.
اصفهانی در سال 1300ه.ق. با گردآوری اطلاعات، کتاب خویش را با نام نصف جهان فی تعریف الاصفهان به سفارش دهنده تحویل داد و مورد قبول واقع گشت. پس از چندی بنا بر خواسته دوستان و آشنایان با اضافه نمودن مطالبی که در نسخۀ اصلی ذکر نشده، در سال 1303 ه.ق.کار را ادامه و در 1308 ه.ق. به پایان رساند.
محتوای کتاب از ازمنه قدیم تا زمان نویسنده را دربردارد و جزء تاریخ نگاری محلی در طول است. نگارنده علاوه بر اطلاعات تاریخی و جغرافیایی به مطالبی پرداخته است که در سایر کتب به آن کمتر اشاره شده است. همچون آثار و ابنیه تاریخی اصفهان، محصولات کشاورزی، تجارت و داد و ستد اصفهان، بازار‌ها و حمام‌ها، قناتها و یخچال‌ها، نهرها و سقاخانه‌ها و محلات و بلوکات اصفهان پرداخته است.